ساخت و مراحل تولید فیروزه‌کوبی
یک محصول فیروزه‌کوبی، شامل زیورآلات یا ظروف، شیئی است که از جنس برنج، نقره، نیکل یا مس برنزی ساخته شده و ذرات فیروزه به‌صورت موزاییکی روی بخشی از سطح آن قرار گرفته‌اند. به این ترتیب، جلوه‌ای خاص به آن بخشیده می‌شود.
ساخت و پردازش چنین محصولی شامل دو مرحله کلی است:
زرگری
زرگری به معنای ساخت و آماده‌سازی شیء موردنظر با یکی از فلزات ذکرشده است. این کار توسط زرگر یا فلزکار انجام می‌شود که به صورت دستی، با استفاده از دستگاه پرس، یا ترکیبی از هر دو کار می‌کند.
پس از ایجاد فرم کلی شیء، مانند ظرف یا زیورآلات، قسمتی که قرار است فیروزه‌کوبی شود مشخص می‌شود. سپس این قسمت با یک رشته نازک فلزی (از جنس همان فلز شیء) که به آن “کندان” می‌گویند، احاطه شده و لحیم می‌شود. به این ترتیب، دیواره‌هایی به ارتفاع دو تا سه میلی‌متر از سطح ظرف دور شکل دلخواه ایجاد می‌شود. این کار معمولاً توسط زرگر و گاهی توسط هنرمند فیروزه‌کار انجام می‌شود.
اگر سطح پشت‌زمینه بزرگ باشد و خالی به نظر برسد، با رشته‌هایی از همان فلز اما با طرحی کوچک‌تر (مانند گل و بوته و غیره) پر می‌شود. این کار علاوه بر زیباتر کردن اثر، به استحکام آن نیز می‌افزاید.
سنگ فیروزه
ابتدا، هنرمندان فیروزه‌کار خرده‌سنگ‌های غیرقابل‌استفاده فیروزه را از کارگاه‌ها یا آسیاب‌های فیروزه در مشهد، نیشابور و دامغان خریداری می‌کنند.
از آنجا که این خرده‌سنگ‌ها با مقداری خاک و سنگ‌های معمولی همراه هستند، ابتدا از سایر ضایعات جدا و تمیز می‌شوند. سپس خرده‌های فیروزه بر اساس اندازه طبقه‌بندی می‌شوند (در فرآیندی به نام درجه‌بندی) تا مناسب‌ترین سنگ فیروزه برای هر اثر هنری فیروزه‌کوبی انتخاب و استفاده شود.
لاک زنی
شیء موردنظر گرم می‌شود (حدود ۳۰ درجه سانتی‌گراد) و در حین گرم شدن، پودر “لاک” روی قسمت‌هایی که قرار است فیروزه‌کوبی شوند اسپری می‌شود. این پودر تقریباً ذوب شده و سطح قسمت مربوطه را پوشش می‌دهد.
در حالی که پودر لاک هنوز نرم و صاف است و خاصیت کشسانی دارد، برخی از خرده‌سنگ‌های فیروزه که از قبل به اندازه مناسب آماده شده‌اند، بر روی سطح قرار می‌گیرند. سنگ‌ها باید به‌گونه‌ای چیده شوند که بیشترین فضای ممکن باقی بماند.
برای پر کردن فواصل ممکن بین سنگ‌های فیروزه، دمای شیء کمی افزایش می‌یابد (حدود ۴۰ درجه سانتی‌گراد). سپس مقدار دیگری پودر لاک روی سنگ‌ها ریخته می‌شود، تا زمانی که لایه لاک ذوب شود. پس از آن، سعی می‌شود سنگ‌ها کاملاً در جای خود قرار گیرند و سنگ‌های کوچک‌تری اضافه می‌شود تا سنگ‌ها به‌طور کامل جا بیفتند. این کار با کمک دست انجام می‌شود. در این مرحله، سطح فیروزه به سطح شیء فشار داده می‌شود تا به‌خوبی بچسبد.
پس از سرد شدن شیء، قسمت‌های لاکی شده سفت می‌شوند. بعد از این مرحله، قسمت‌های پوشیده‌شده با لاک و فیروزه با سنگی به نام “اب‌ساب” سابیده می‌شوند. در این مرحله، لاک اضافی و کوچک بودن سنگ‌ها صیقل داده شده و صاف می‌شود. در اینجا، سنگ‌های فیروزه به رنگ فیروزه‌ای تبدیل می‌شوند و لاک تقریباً سیاه (قهوه‌ای تیره) می‌شود و در فواصل بین سنگ‌ها به وضوح دیده می‌شود.
دانه بندی
اگر در بخشی از سطح کار بی‌نظمی وجود داشته باشد، دوباره شیء را گرم می‌کنند و با لاک پودری با دانه‌بندی ریز آن قسمت را تعمیر می‌کنند، سپس سطح کار را سابیده و صیقل می‌دهند. گاهی اوقات برای ترمیم از نوعی بتونه رنگ فیروزه‌ای استفاده می‌کنند که با “مل”، روغن و رنگ لاجوردی ساخته می‌شود.
و مرحله آخر فیروزه یک کار پردازشی است که در دو مرحله انجام می شود
مرحله اول
پردازش قطعات فلزی در کارگاه زرگری یا کارگاه تراشکاری انجام می‌شود و لایه تاریکی که در حین عملیات فیروزه‌کوبی بر روی قطعات فلزی ایجاد شده است، با استفاده از ابزار دستی یا تیغه‌های ماشین‌کاری برداشته می‌شود. سپس این قطعات فلزی صیقل داده می‌شوند تا صاف، شفاف و براق شوند.
مرحله دوم
پردازش محصول فیروزه‌ای به این صورت است که قطعات فلزی شیء پس از صیقل خوردن دوباره به صنعتگر فیروزه‌کار باز می‌گردند، جایی که سطوح فیروزه‌ای با روغن زیتون یا کنجد صیقل داده می‌شوند تا شفاف و براق شوند.
صنعتگر فیروزه‌کار همچنین از ابزار و وسایل مختلفی استفاده می‌کند که عمدتاً شامل قالب، چکش، مته، لامپ گازی، لامپ بنزینی، انبر، سوزن، انبر دست، انواع لوله‌های فولادی، پنس، سوهان و سنگ‌های ساب است.
مهم‌ترین نکته در فیروزه‌کاری این است که ابتدا فیروزه‌ها به درستی روی فلز نصب شوند به‌گونه‌ای که قدرت کافی داشته باشند و در هنگام پردازش‌های بعدی قطعات فیروزه جدا نشوند. نکته دیگر این است که ظرف فیروزه‌کاری ارزش هنری بیشتری دارد اگر از قطعات بیشتری ساخته شده باشد و سنگ‌های مرتب‌تری در کنار یکدیگر نصب شده باشند و فاصله زیادی بین قطعات فیروزه وجود نداشته باشد.
